Σάββατο 13 Δεκεμβρίου 2014

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΑ 300 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΕΓΕΡΤΗ ΑΓΙΟΥ ΠΑΤΡΟΚΟΣΜΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΩ ΑΧΑΪΑ



…Ο ΠΑΤΡΟΚΟΣΜΑΣ ΣΤΗΝ
ΚΑΤΩ ΑΧΑΪΑ  300 ΧΡΟΝΙΑ …ΜΕΤΑ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ

Σύμφωνα με τον μεγάλο ερευνητή, συγγραφέα, λόγιο και ήρωα του Αλβανικού Επους Αιτωλοακαρνάνα Κ. Σ. Κώνστα [1911-1987] εκ Γουριάς Μεσολογγίου, [πολεμώντας έχασε τα καταληκτικά κάτω άκρα του] ο αφέντης μας προστάτης Αγιος Πατροκοσμάς ο Εθνεγέρτης, Εθνομάρτυρας και Ισαπόστολος κήρυξε στην Πελοπόννησο.  Πολλές λεπτομέρειες και περιστατικά από το οδοιπορικό του στην Πελοπόννησο δεν διεσώθησαν ή δεν προβλήθηκαν. Η αγάπη όμως, ο σεβασμός & η λατρεία στο πρόσωπο του από τους Πελοποννησίους είναι μεγάλη.


Απόδειξη η τιμητική εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο Πάτρας προ τριών εβδομάδων και τώρα η επιστημονική ημερίδα στην Κάτω Αχαϊα για τα 300 χρόνια από την γέννησή του μεγάλου διδάχου, την Κυριακή 7/12/2014, που στέφθηκε με πλήρη επιτυχία. Η εκδήλωση έγινε στο συνεδριακό κέντρο ''Μελίνα Μερκούρη'' τού Δήμου Δυτικής Αχαϊας, υπό την αιγίδα τού δήμου.


Η οργανωτική επιτροπή απαρτίστηκε από τούς κ.κ. Παν. Καράμπελα, τ. γυμνασιάρχη και π. Δήμαρχο Κ. Αχαϊας, τον Αιδ. π. Απόστολο Δημητρόπουλο προϊστ. του Μητροπολιτικού Ναού Κ. Αχαϊας, τον συντονιστή της ημερίδας κ. Λεωνίδα Καρνάρο, συγγραφέα και αντιπρόεδρο τής Εταιρίας Λογοτεχνών Ν. Δ. Ελλάδος, και την θεολόγο δα Σοφία Καυκοπούλου, υποψ. διδάκτορα Α.Π.Θ. Η εκδήλωση προκάλεσε αίσθηση στην τοπική κοινωνία και ιδίως στους παρευρισκομένους, οι οποίοι έμειναν ικανοποιημένοι με την όλη διοργάνωση. Την εκδήλωση επικούρησε στον τομέα της συνδιοργάνωσης, παρουσίασης και στη χορηγία επικοινωνίας  το τμήμα ΑΧΕΠΑ ΠΑΤΡΑΣ HJ_25 “SAINT ANDREW” με πέντε στελέχη του.


Την εκδήλωση χαιρέτισαν ο Δήμαρχος Δυτικής Αχαϊας κ. Χρήστος Νικολάου, ο ιερατικός προϊστάμενος Ι.Ν. Τιμίου Σταυρού Κάτω Αχαΐας αιδ. π. Απόστολος Δημητρόπουλος, ο πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής πρώην Δήμαρχος Κάτω Αχαϊας & Γυμνασιάρχης κ. Παν. Καράμπελας και ο Δήμαρχος Θέρμου κ. Σπυρ. Κωνσταντάρας, που έστειλε τις ευχές του τηλεματικά με FAX.  Την επιστημονική ημερίδα διηύθυνε με επιτυχία ο εξ Ηλείας Κοινωνικός Λειτουργός κ. Λεωνίδας Καρνάρος, λογοτέχνης, ερευνητής, συγγραφέας, Αντιπρόεδρος Λογοτεχνών Ν.Δ. Ελλάδος και ιδρυτικό μέλος του Δ.Σ. ΑΧΕΠΑ ΠΑΤΡΑΣ «ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ».


Δείτε και ακούστε εδώ:

ΤΗΝ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗ κ. ΛΕΩΝΙΔΑ ΚΑΡΝΑΡΟΥ
ΤΟΝ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ
ΤΟΝ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟ ΤΟΥ π. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ
ΤΟΠΝ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟ ΤΟΥ κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΑ


Πρώτη ομιλήτρια ήταν ο θεολόγος και υποψήφια Dr. Α.Π.Θ. Δίδα Σοφία Καυκοπούλου. Ανέπτυξε το θέμα με τίτλο, «Κοσμάς ο Αιτωλός και το ιστορικό πλαίσιο δράσης του». Με απλά λόγια και εμπεριστατωμένη σκέψη η ομιλήτρια παρουσίασε στο ακροατήριο το θρησκευτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό κλίμα της εποχής της γέννησης του Ισαποστόλου στην σκλαβωμένη Ελλάδα, στην προετοιμασία, την μεγάλη δράση του Αγίου Κοσμά, τις ουσιώδεις λεπτομέρειες των ιεραποστολικών περιοδειών του, τις μεθόδους των διδαχών του, τη γνώμη των περιηγητών για τη ζωή και το έργο του και τα αποτελέσματα του θεόπνευστου και τεράστιου αναγεννητικού εθνικού του έργου.
ΔΕΙΤΕ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΤΕ ΕΔΩ ΤΗΝ ΟΜΙΛΙΑ
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΤΗΝ ΟΜΙΛΙΑ


Δεύτερος ομιλητής ο καθηγητής πανεπιστημίου Dr Αλέξιος Παν. Παναγόπουλος, με θέμα «Εθνεγέρτης ο Κοσμάς ο Αιτωλός; Εθνική και πολιτική άποψη». Ο ομιλητής σκιαγράφησε την τεράστια προσωπικότητα του μεγαλύτερου νεοέλληνα Διδάχου μας, την πορεία του από τα πρώτα βήματά του μέχρι το μαρτύριό του, έδωσε τις υπάρχουσες κυρίαρχες νόρμες της εποχής, συνέδεσε το βίο και το έργο του μεγάλου μας εθνεγέρτη διδασκάλου με τις άλλες μεγάλες εξ ίσου πνευματικές μορφές της εποχής, έφερε δε υπόψη του ακροατηρίου το προστατευτικό πλαίσιο της Εθναρχούσας Εκκλησίας της εποχής της σκλαβιάς, που βοήθησε πολλαπλά και παράλληλα το Γένος μας [Κρυφά Σχολεία, Κούγκι, Ζάλογγο, Αθαν. Διάκος, Παπαφλέσσας, κ.λ.π]! Ετσι ο κάθε ακροατής μετ΄ εμφάσεως και χωρίς ίχνος «αξιωματικής» μεθόδου, απάντησε καταφατικά στο ερώτημα που τέθηκε.
ΔΕΙΤΕ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΤΕ ΕΔΩ ΤΗΝ ΟΜΙΛΙΑ
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΤΗΝ ΟΜΙΛΙΑ


Την εκδήλωση συνέχισε ο τρίτος και τελευταίος ομιλητής ο κοινωνικός δημοσιογράφος, συγγραφέας καθηγητής κ. Γιάννης Πορφύρης, για μια δεκαετία πρόεδρος των Αιτωλοακαρνάνων Αχαϊας «ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ» και τού τμήματος τής αδελφότητος ΑΧΕΠΑ Πατρών, προκαλώντας συγκίνηση, από τα φλογερά λεγόμενα  και τις παραινέσεις του, αναλύοντας σφαιρικά το νόημα των Διδαχών τού Αγίου μας, από κάθε πλευράς. Απαρίθμησε δε συνολικά επτά διανοηματικούς άξονες και ενότητες  των πυλώνων των διδαχών του. 1) Κοινωνική ευθύνη,  2) κοινωνική διδασκαλία, 3) καταπολέμηση αδικίας, τίμια εργασία, σχέση προεστών και λαού, δίκαιη συμμετοχή στη φορολογία, 4) αποφυγή κάθε εθνοφυλετισμού και του αντισημιτισμού, 5) τη διπλή αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον,
6) την αγάπη για το περιβάλλον και τα δένδρα και 7) τις οικογενειακές σχέσεις και την ανατροφή των παιδιών.
ΔΕΙΤΕ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΤΕ ΕΔΩ ΤΗΝ ΟΜΙΛΙΑ
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΤΗΝ ΟΜΙΛΙΑ

Τόνισε επίσης σαν αυμπέρασμα το πρώτιστο μέλημά του Εθνεγέρτη Αγίου διδάχου την ουσία του χριστοκεντρικού έργου που ήταν η χριστοποίηση του κόσμου και η σωτηρία της ψυχής του υπόδουλου παραπαίοντα βασανισμένου νεοΕλληνα που στέφθηκε με το παράδειγμά του, το μαρτύριό του και την κοινωνική χριστιανική ευθύνη των διδαχών του και του μοναδικού τεράστιου Εθναποστολικού έργου του.

Ακολούθησε εποικοδομητικός διάλογος, απόψεις και κρίσεις από  το ακροατήριο, ευχαριστίες των για τα όσα ψυχοφελή ακούσθηκαν και η εκδήλωση έκλεισε με 12λεπτο πρόγραμμα βυζαντινής χορωδιακής ψαλτικής. Συγκεκριμένα οι ιεροψάλτες κ.κ. Δ. Αρβανίτης, Π. Αρβανίτης, Α. Αρβανίτης, Α. Καζάνης, Γ. Πανίτσας, υπό τη διεύθυνση τού πρωτοψάλτου κ. Β. Καυκόπουλου, έδωσαν το στίγμα τους, με ύμνους από την Ακολουθία τού Αγ. Κοσμά, και των Χριστουγέννων που έρχονται.
ΔΕΙΤΕ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΤΕ ΕΔΩ ΤΟΝ ΔΙΑΛΟΓΟ
ΔΕΙΤΕ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΤΕ ΕΔΩ ΤΗΝ ΧΟΡΩΔΙΑ

Κατά την διάρκεια της εκδήλωσης, οι ακροατές συνέδεσαν τα ακουστικά τους δεδομένα με οπτικά τοιαύτα. Ο Σύλλογος Αιτ/νων Αχαϊας «ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ» σε συνεργασία με το Τμήμα ΑΧΕΠΑ ΠΑΤΡΑΣ «ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ» ετοίμασαν και σε διαρκή βιντεοπροβολή ανέδειξαν σημαντικά στοιχεία που αναφέρονται στον τιμώμενο Αγιο Πατροκοσμά [εν Ελλάδι εκκλησίες του, εικονίσματα, σταυρούς που έστησε σε διάφορα σημεία, δένδρα που συνδέθηκαν με τις διδαχές του, ιερά λείψανά του, προσωπικά άμφιά του, λειτουργικά σκεύη κ.λ.π]

ΔΕΙΤΕ & ΑΚΟΥΣΤΕ ΕΔΩ ΤΟ BACKGROUND VIDEO ΗΧΟΣ & ΦΩΣ

ΔΕΙΤΕ ΚΑΙ  ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΤΗΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ













































ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΠΑΝΕΠ/ΜΙΟΥ Dr. ΑΛΕΞΙΟΥ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΤΩ ΑΧΑΪΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΑ 300 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΕΓΕΡΤΗ ΑΓΙΟΥ ΠΑΤΡΟΚΟΣΜΑ



ΕΘΝΕΓΕΡΤΗΣ Ο ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ;
ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ


Υπό του Καθ. Δρ. Αλέξιου Π.Παναγόπουλου[1]


Εισαγωγικά. Ο λόγιος Κοσμάς ο Αιτωλός για την εποχή του ήταν αρκετά μορφωμένος, από το της Αθωνιάδας ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα στον ελλαδικό χώρο, όσο και στην Κωνσταντινούπολη αργότερα. Είναι ένας αφυπνιστής του Γένους, είναι ορθόδοξος χριστιανός που συνέβαλε στην αφύπνιση του Ελληνισμού. Σπουδάζοντας και μαθαίνοντας γράμματα αποκλειστικά σε εκκλησιαστικά μορφωτικά ιδρύματα όπως την Αθωνιάδα, την Πατριαρχική Σχολή Κωνσταντινούπολης κ.α. Παρά τα επιχειρήματα δυτικών και γενικά οπαδών του ορθολογισμού της εσπερίας για την μη «ελληνική» παιδεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας και τους θεσμούς που αυτή είχε την εποχή εκείνη, η παρουσία του από μόνη της τα ανατρέπει. Μετά την αποφοίτησή του από την Αθωνιάδα πήγε στην μονή του Φιλοθέου, όπου εκάρη μοναχός με το όνομα Κοσμάς. Όμως ο μοναχικός βίος δεν μπορούσε να ησυχάσει το εθνικό και πατριωτικό του φρόνημα τόσο για την αφύπνιση του Γένους και την πολυπόθητη Λευτεριά όσο και την εληνορθόδοξη παιδεία, γι’ αυτό και δεν απέφυγε να δράσει και να θυσιαστεί για το όφελος της πατρίδας.
Πήγε στην Κωνσταντινούπολη όπου συναντήθηκε με τον λόγιο αδελφό του τον Χρύσανθο διδάσκαλο της Πατριαρχικής Σχολής. Με τις συστάσεις που του έκανε γνωρίστηκε με πολλούς αρχιερείς, ακόμα και με τον πατριάρχη Σεραφείμ ώστε με την έγγραφη άδεια του Πατριαρχείου να αρχίσει το εθνικό και ιεραποστολικό του έργο (όπως πάλαι ποτέ τα δύο αδέλφια ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος οι διαφωτιστές των Σλάβων), σήμερα ο Αιτωλός μέσω του ευαγγελικού κηρύγματος, ήδη από το 1760 από την πρωτεύουσα Πόλη. Κατόπιν περιηγήθηκε τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους, τη Μακεδονία, Ήπειρο, Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα, Ιόνια Νησιά και Αιτωλία αφυπνίζοντας την συνείδηση στο σκλαβωμένο μας Γένος. Ταξίδευσε μέχρι την βόρεια Ήπειρο και επισκέφθηκε περιοχές του σημερινού Μαυροβουνίου και των σημερινών Σκοπίων όπου στην ευρύτερη ζώνη των Βαλκανίων και κυρίως των Δυτικών Βαλκανίων, ζούσαν ελληνικοί πληθυσμοί. Οι ομιλίες του δημιούργησαν εντύπωση γιατί χρησιμοποιούσε όχι μόνο τη δημοτική γλώσσα την κατανοητή στον αγράμματο φτωχό, βασανισμένο και ταλαιπωρημένο Έλληνα Ραγιά, αλλά γιατί μιλούσε στην καρδιά του. Ο λαός παρακολουθούσε τις ομιλίες του σε χωριά, κωμοπόλεις, πόλεις ενώ δίδασκε με ασυνήθιστη ευγλωττία, ευλάβεια και αγάπη προς την παιδεία του Γένους. Σε μιά επιστολή του στις 2 Μαρτίου 1779 προς τον λόγιο αδελφό του Χρύσανθο που τότε ήταν Σχολάρχης Νάξου μαθαίνουμε ότι  ταξίδεψε σε 30 επαρχίες, ίδρυσε 10 ελληνικά σχολεία και 200 δημοτικά.  Στο τέλος της επιστολής του γράφει: «Δέκα χιλιάδες Χριστιανοί με αγαπώσι και ένας με μισεί. Χίλιοι Τούρκοι με αγαπώσι και ένας όχι τόσο. Χιλιάδες εβραίοι θέλουσι τον θάνατό μου και ένας όχι. Αψοθ’ Μαρτίου β΄. Ο σός αδελφός Κοσμάς Ιερομόναχος». Αρκετοί Τούρκοι σέβονταν τον Αιτωλό και άκουαν με προσοχή τις συμβουλές του. Στα μέρη πού δίδασκε κάρφωναν ένα ξύλινο σταυρό για να αποδεικνύουν ότι πέρασε και από εκεί. Τον ακολουθούσαν και απλοί ιερείς της υπαίθρου οι οποίοι μετά διασκορπίστηκαν στα χωριά τους κηρύττοντας και αναγιγνώσκοντας τους λόγους του ή καταγράφοντας αυτούς, ενίοτε όπως τους άκουσαν ή όπως τους κατάλαβαν ή όπως τους θυμήθηκαν.
Μέσα στο τότε προστατευτικό πλαίσιο της Εθναρχούσας Εκκλησίας το Γένος μας διατήρησε την ακεραιότητα του και τον σκληρό του πυρήνα, μπόρεσε με διάφορους τρόπους με τα κρυφά σχολειά, με το χορό του Ζαλόγου, με το Κούγκι, με τον Αθανάσιο Διάκο, με τον Παπαφλέσσα και με το Μακρυγιάννη αργότερα, κ.ά. ήρωες, μπόρεσε να επιβιώσει στους ιδιαίτερα δύσκολους τόσο του 16ου και 17ου και αργότερα τους άλλους αιώνες έως την εξέγερση. Οι ομιλίες του ήταν θεραπευτήριο αλλά και ελεγκτήριο πού ίσως κάκιζε κάποιους άδικους άρχοντες των κοινοτήτων γιά τις τυχόν αυθαιρεσίες τους. Στην Κεφαλονιά οι άρχοντες ζήτησαν από τον ξένο  διοικητή  την απέλασή του, η οποία όμως ματαιώθηκε μετά από ξεσηκωμό του απλού λαού. Όταν μετέβη στην Ζάκυνθο τον συνόδευσαν 10 πλοία κατάμεστα από Κεφαλλονίτες. Όμως κι εκεί οι άρχοντες του απαγόρευσαν να αποβιβασθεί γιατί φοβήθηκαν τα λεγόμενά του. Γνωρίζουμε ότι τότε στα Ιόνια η ενετοκρατία και η αγγλοκρατία είχε τον πολιτικό έλεγχο των νησιών. Πάλι πήγε στην Κεφαλονιά και μετά από αρκετό καιρό στην νήσο Κέρκυρα όπου και του έγινε μεγάλη υποδοχή. Η συρροή των ακροατών του ήταν ενθουσιώδης, τόσο από τα Ιόνια νησιά, όσο κι από την Ήπειρο και αλλού. Έτσι αναγκάσθηκε από τον διοικητή του νησιού, που παρακινήθηκε από προύχοντες, να εγκαταλείψει το νησί και να περάσει απέναντι στην Ήπειρο και στην Αλβανία. Εκεί οι πλούσιοι έμποροι Εβραίοι της Ηπείρου κατηγόρησαν τον Αιτωλό ως φιλοπόλεμο. Η Τουρκική διοίκηση το πίστεψε. Τον συκοφάντησαν ως δήθεν οργανωτή επαναστάσεως[2]. Κλήθηκε στο  Βεράτιο της Αλβανίας για να απολογηθεί για ανυπόστατες και συκοφαντικές κατηγορίες. Όταν τον άκουσε ο διοικητής αντί να τον καταδικάσει, του έδωσε μικρό θρόνο όπου θα ανέβαινε ομιλώντας. Εδώ οι πλούσιοι έμποροι Εβραίοι με άλλο μέσο ζήτησαν να καταδικασθεί.  Μίλησαν σε έναν μουσουλμάνο εισπράκτορα φόρων, ο οποίος ανάφερε στον διοικητή ότι του λιγόστευαν οι φόροι. Συκοφαντώντας τον ότι δήθεν ο κόσμος παρακολουθεί την διδασκαλία του Αιτωλού, αντί να ασχολείται με την εργασία και γεωργία. Ο διοικητής διέταξε απλά να τον σταματήσουν. Αλλά ο φοροεισπράκτορας παρερμήνευσε έντεχνα την διαταγή του διοικητή και ενέργησε κρυφά ώστε να θανατωθεί.
 
 Την μνήμη του Κοσμά Αιτωλού σέβονταν και οι Μουσουλμάνοι. Μέχρι και ο διαβόητος Αλή - Πασάς των Ιωαννίνων έκτισε με δικά του έξοδα εκκλησία στο χωριό Καλκουτάση του Βεράτιου, όπου κρέμασαν τον Άγιο Κοσμά. Αναγνωρίστηκε ως Άγιος με απόφαση της Εκκλησίας. Τότε ζήτησε ο Αλής να του ετοιμάσουν αργυρή κεφαλή του Αγίου. Όταν την έφεραν μπροστά στον Αλή, αυτός λέει η παράδοση, ότι τότε έψαυσε 3 φορές τα γένια του σε σημείο σεβασμού. Επειδή οι παρόντες μουσουλμάνοι δυσανασχέτησαν τους είπε ο Πασάς: «φέρετέ μου ένα μουσουλμάνο σαν αυτόν τον χριστιανό να του φιλήσω και τα πόδια». 
Ειδικό μέρος. Ο Αιτωλός υπήρξε μοναδικός και αναντικατάστατος διδάσκαλος, φωτιστής του Γένους, εθνομάρτυρας και άγιος της Εκκλησίας. Καμιά μά καμία προσωπικότητα των χρόνων της σκαβιάς και της δουλείας δεν έχει απασχολήσει τόσο πολύ τόσο την επιστήμη, όσο και τη λογοτεχνία, όσο αυτος ο μεγάλος πατριώτης λόγιος Πατροκοσμάς Αγιορείτης. Ανήκει στις φωτισμένες μορφές, που προετοίμασαν το Γένος για την παλιγγενεσία του και την εθνεργεσία του. Το Γένος μας πράγματι δεν ήταν κάποιοι αγράμματοι και γυμνοί σκλάβοι όπως μας έχουν χαρακτηρίσει και σήμερα κάποιες σκοτεινές αντίχριστες δυνάμεις. Η εμφάνιση του συνέπεσε στον 18ο αιώνα όπου συντελείται η ανασυγκρότηση του ελληνισμού σε όλους τους τομείς.
Το Μέγα Δένδρο ονομάζει τόπο καταγωγής του και ο πρώτος βιογράφος και σύγχρονος του ο Νικόδημος ο Αγιορείτης. Ο Κοσμάς γεννήθηκε το 1714 στο Μεγάλο Δένδρο της Αιτωλίας και το βαπτιστικό του όνομα ήταν Κώνστας. Στην ηλικία των 8 ετών στάλθηκε στο ιεροδιδασκαλείο του Λύτσικα στην Σιγδίτσα της επαρχίας Παρνασσίδος και στη μονή Αγίας Παρασκευής στα Βραγγιανά των ιστορικών Αγράφων. Δίδαξε ως «υποδιδάσκαλος» στη Λομποτινά Ναυπακτίας και σε άλλα χωριά. Επιθυμώντας να λάβει μιαν ανώτερη παιδεία πήγε στην Αθωνιάδα Σχολή[3], πήγε γύρω στο 1750, όπου είχε δασκάλους τον Παν. Παλαμά, τον Ευγένιο Βούλγαρη και τον Νικόλαο Τζαρτζούλη. Γνωστοί μαθητές της Αθωνιάδας Ακαδημίας υπήρξαν οι συμμαθητές του άγιου Κοσμά Αιτωλού, όπως ο Άνθιμος ο Ολυμπιώτης, ο Όσιος Αθανάσιος Πάριος, ο Δαμασκηνός Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, ο Παΐσιος Καυσοκαλυβίτης, ο Άγιος Αθανάσιος ο Κουλακιώτης, ο κτήτορας της μονής του Μεγάλου Δένδρου στην Πάρο ο όσιος Κύριλλος Παπαδόπουλος, ο λόγιος Ρήγας Φεραίος, καθώς και ο πρώτος σχολάρχης της θεολογικής σχολής της Χάλκης Κωνσταντίνος Τυπάλδος, μετέπειτα μητροπολίτης Σταυρούπολης. Όχι τυχαία, πρώτος σχολάρχης της Αθωνιάδας διορίζεται ο λόγιος ιεροδιάκονος Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης εξ’ Εβραίων εκ Πατρών[4]. Ο Κοσμάς στο Άγιο Όρος επιδόθηκε στην άσκηση και τη μελέτη των εκκλησιαστικών πατέρων και συγγραφέων. «Μελετώντας το άγιον και ιερόν Εύαγγέλιον -έλεγε στο κήρυγμα του- εύρον μέσα πολλά και διάφορα νοήματα, τα οποία είναι όλα μαργαριτάρια, διαμάντια, θησαυρός, πλούτος, χαρά, ευφροσύνη, ζωή αιώνιος».
Από τις ομιλίες του φαίνεται καθαρά η βαθιά εκκλησιαστική γνώση και η επαρκή γενικότερη «θύραθεν» παιδεία. Γνώριζε καλά Ελληνικά, έμαθε ξένες γλώσσες: «Εβραϊκά, Τουρκικά, Φράγκικα». Δείχνει άνεση στη χρήση και της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Μετά τη φοίτηση του στην Αθωνιάδα και «κατ' ιδίαν», λέγει: «έφθειρα την ζωήν μου είς την σπουδήν σαράντα πενήντα χρόνους.. τα βάθη της σοφίας ηρεύνησα» - θα ομολογήσει ο ίδιος. Φλεγόταν από τον πόθο να βοηθήσει το υπόδουλο σκλάβο Γένος, όπως λέγει: «Άκούοντας και εγώ, αδελφοί μου -θα πει αργότερα- τούτον τον γλυκύτατον λόγον, όπου λέγει ο Χριστός μας, να φροντίζωμεν και δια τους αδελφούς μας, μ' έτρωγεν εκείνος ο λόγος μέσα είς την καρδίαν τόσους χρόνους, ωσάν το σκουλήκι, όπου τρώγει το ξύλον.. Όθεν άφησα την ιδικήν μου προκοπήν, το ιδικόν μου καλόν, και εβγήκα να περιπατώ από τόπον είς τόπον και διδάσκω τους αδελφούς μου». Θα συμπληρώσει την αρχή της αυτοθυσίας: «Επειδή το Γένος μας έπεσεν εις αμάθειαν, είπα: Ας χάση ο Χριστός εμένα, ένα πρόβατον, και ας κερδίση τα άλλα. Ίσως η ευσπλαγχνία του Θεού και η ευχή σας σώση και εμένα».
Περί το 1760 πήγε στην Κωνσταντινούπολη και έλαβε την άδεια και ευλογία Οικουμενικού πατριάρχη Σωφρονίου Β', για να αρχίσει το εθνικό και ιεραποστολικό του έργο για μια περίπου εικοσαετία και το επισφράγισε με το μαρτύριο του ως γνήσιος διδάσκαλος. Ο Κοσμάς πραγματοποίησε τέσσερεις ή τρεις περιοδείες αφύπνισης του Γένους. Οι πορείες του δεν μπορούν να οριστούν με ακρίβεια. Διάφορες παραδόσεις και επιστολές του βεβαιώνουν ότι περιόδευσε τα μέρη της Κωνσταντινούπολης, τη Θράκη, το Άγιο Όρος, τη Στερεά Ελλάδα, την Αχαΐα, τη Θεσσαλία, τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τα νησιά του Αιγαίου και Ιονίου, τμήματα της σημερινής Σερβίας, του Μαυροβουνίου και των Σκοπίων, καθώς και τη Βόρειο Ήπειρο, δηλ. όπου υπήρχε σε όλα αυτά τα μέρη ελληνική γλώσσα ήθη και έθιμα. Μιλούσε σε πόλεις, χωριά, σε ορεινές και απομονωμένες περιοχές, αψηφώντας μόχθο και κινδύνους. Δεν έλειψαν και οι αντιδράσεις. 


Οι πλούσιοι και κάθε είδους δυνατοί φοβούντο ή προκαλούντο με τον λόγο του να δώσουν «το άδικον οπίσω», πολλοί και από τους κοτζαμπάσηδες, με το λόγο του Αιτωλού για δικαιοσύνη, επίσης και οι Ενετοί, με το επτανησιακό αρχοντολόγι και οι έμποροι Εβραίοι. Με ενέργειές του ζήτησε την παύση του παζαριού την ημέρα της Κυριακής και η μεταφορά του στο Σάββατο. Η επιβουλή των Εβραίων εναντίον του έγινε ο μεγαλύτερος κίνδυνος: «Να τον παρακαλέσετε (τον Χριστό) -έλεγε- να με φυλάγη από τις παγίδες του Διαβόλου και μάλιστα των Εβραίων, όπου εξοδιάζουν χιλιάδες πουγγιά δια να με θανατώσουν». Τον συκοφάντησαν ότι δήθεν ήταν όργανο του πολιτικού επεκτατισμού των Ρώσων και του Ρωσικού κόμματος στην Ελλάδα και ότι δήθεν ενεργούσε υποκινώντας επαναστάσεις κατά των Οθωμανών (θα θυμηθούμε ανάλογη συκοφαντία ειπώθηκε κάποια χρόνια αργότερα για τον Φλαμιάτο και Παπουλάκο). Κι ενώ ο Πατροκοσμάς κήρυττε στο χωριό Κολικόντασι του Βερατίου, συνελήφθη με εντολή του Κούρτ πασά, στις 23 Αυγούστου 1779, και την επομένη δίχως ένδικα μέσα παράνομα και αναπολόγητος κρεμάστηκε από δέντρο στις όχθες του ποταμού Άψος. Δίχως δίκη, δίχως νόμιμη διαδικασία, ερήμην καταδικαστική ενέργεια. Το σώμα του γυμνώθηκε και ρίχτηκε οτον ποταμό, απ' όπου το ανέσυρε ύστερα από τρείς ημέρες ο εφημέριος του χωριού και το έθαψε στον ναό του. 
Η εθνική του δράση. Ο Κοσμάς επέλεξε τον εθνικό και ιεραποστολικό τρόπο δράσης, υπακούοντας σε εντολές μέσα στο ευρύτερο σχέδιο του εθναρχικού απελευθερωτικού ρόλου του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η έναρξη δράσης έγινε σχεδόν ταυτόχρονα τόσο από τον Κοσμά, όσο και από τον λόγιο ιεροκήρυκα του πατριαρχείου Δωρόθεο Βουλησμά. Οι περιοδείες του αποσκοπούσαν στην ενίσχυση της χριστιανικής λαϊκής ενότητας μέσα στην εθναρχική εκκλησιαστική παράδοση, που ήταν καθαρά εθνική. Στόχος του ήταν η παύση των βίαιων εξισλαμισμών, του παιδομαζώματος, η αποτροπή συλλογή όμορφων κοριτσιών σε χαρέμια, που είχαν πυκνωθεί τον 18ο αιώνα σε όλο το βαλκανικό ορθόδοξο χώρο. Μπορούσε να μιλεί με τρόπο κατανοητό και προσιτό στον λαό, αντίθετα με άλλους λόγιους ιεροκήρυκες της εποχής του που μιλούσαν ακατανόητα. Ο λόγος του φανερώνει το εθνικολαϊκό φρόνημά του. Ο γλωσσικός κώδικας επικοινωνίας του ήταν πατριωτικός και εθνικός και βρήκε απήχηση γιατί ο λαός αυτόν περίμενε. Διάνθιζε το κήρυγμά του με ελεύθερη απόδοση αγιογραφικών, πατερικών, πατριωτικών χωρίων. Ο «δημοτικισμός» ήταν φυσικός και αβίαστος αφού προείχε το εθνικό συμφέρον. Δεν επεδίωκε εντυπωσιασμό, αλλά την πνευματική αφύπνιση του Γένους. Είχε φυσική και ανεπιτήδευτη ρητορικότητα, που παρουσιάζει και σπάνια λογοτεχνική δύναμη.
Έλεγε: «Χρέος έχουν εκείνοι, όπου σπουδάζουν -σημειώνει- να μη τρέχουν εις αρχοντικά και αυλάς μεγάλων και να ματαιώνωσι (να χαραμίζουν) τη σπουδή τους, δια να αποκτήσουν πλούτον και αξίωμα, αλλά να διδάσκωσι μάλιστα τον κοινόν λαόν, όπου ζώσι με πολλήν απαιδευσίαν και βαρβαρότητα». Πρότυπά του είχε τους λόγιους τον Φραγκίσκο Σκούφο (1644-1697), τον Ηλία Μηνιάτη[5] (1669-1714) και τον Βικέντιο Δαμοδό (1700-1752). Ίδια παράδοση θα ακολουθήσει και ο νεώτερος του Κοσμά ο Νικηφόρος Θεοτόκης (1730-1800). Αργότερα οι ήρωες της Λευτεριάς όπως ο Μακρυγιάννης, ο Αθανάσιος Δθάκος, κ.ά., αλλα και οι γυναίκες όπως η Μαυρογένους, η Μπουμπουλίνα, οι γυναίκες του χορού του Ζαλόγγου, αλλα και ο δίκαιος κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας την ίδια εθνική πολιτική θα ακολουθήσουν, γι’ αυτό και δεν διστάζουν και δίνουν την μαρτυρία με την ζωή τους ο καθένας. Ο διπλωμάτης της Ευρώπης και κυβερνήτης Καποδίστριας ιδρύει εκπαιδευτικά ιδρύματα όπου μπορεί και για όσο θα προλάβει, αφού κι αυτος άδικα θα συκοφαντηθεί και θα δολοφονηθεί, από σκοτεινές δυνάμεις που ποτέ δεν άφησαν ήσυχο τούτον τον τόπο να ανασάνει.


Οι σπάνιες και περίφημες Διδαχές του Κοσμά, με λιτό και ανεπιτήδευτο λόγο, δηλώνουν το ποθούμενο της Λευτεριάς του Γένους. Το φιλολογικό πρόβλημα των Διδαχών εξέτασε εκτεταμένα ο Ι. Μενούνος στη διδακτορική του διατριβή του. Ο Ι. Μενούνος διακρίνει πέντε τύπους Διδαχών (συνολικά 26 κείμενα) του Κοσμά, των τελευταίων ετών της δράσης του. Κανένα αυτόγραφο του δεν σώζεται. Τα κηρύγματα ως γνωστόν καταγράφονταν από ακροατές του.
Η ομιλία θα γινόταν βράδυ, γιατί η μετακίνηση του γινόταν στη διάρκεια της ημέρας. Το πρωί έκανε μια δεύτερη ομιλία. Στην πρώτη μιλούσε για τη δημιουργία και την πτώση, στη δεύτερη για τη σωτηρία. Το δεύτερο βράδυ έκανε τρίτη ομιλία με θέμα την ανάσταση και την εξάπλωση της πίστης, μέχρι την Δευτέρα Παρουσία. Η θεματική των ομιλιών του είχε στόχο την αφύπνιση του Γένους στις άμεσες ανάγκες και στους προβληματισμούς για την Λευτεριά.
Θα μπορούσαμε εδώ να διακρίνουμε τρείς περιπτώσεις εθνικής και πατριωτικής αφύπνισης:
Α. Ορθοδοξία, Έθνος, πολιτική. Απέβλεπε στην αναζωπύρηση του εθνικού και πολιτικοπατριωτικού  φρονήματος, για την επανεύρεση των θεμελίων του Γένους μέσα στην ορθόδοξη συνείδηση του λαού: «Έμαθα -έλεγε- πώς με την χάρη του Κυρίου μας Ιησού Χρίστου και Θεού δεν είσθενε Έλληνες (δηλ. ειδωλολάτρες), δεν είσθενε ασεβείς αιρετικοί άθεοι, αλλ' είσθενε ευσεβείς ορθόδοξοι Χριστιανοί, πιστεύετε και είσθενε βαπτισμένοι εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος και είσθενε τέκνα και θυγατέρες του Χριστού μας». Αυτή η διδασκαλία βρήκε απήχηση και στα πρώτα Ελληνικά Συντάγματα μετά την απελευθέρωση.
Η (δια)φωτιστική πολιτική και εθνικοπατριωτική του προσπάθεια διαφοροποιούνταν ριζικά από εκείνη των ορθολογιστών και διαφωτιστών της εσπερίας την οποια καυτηρίαζε σαν τον στρατηγό Μακρυγιάννη. Επεδίωκε να προφυλάξει τον λαό από τη σύγχυση των διαφόρων προπαγανδών και θεωριών, που κατακλυσμικά ισοπέδωναν τη συνείδηση του: «Όλες οι πίστες - ήταν το κήρυγμα του Πατροκοσμά- είναι ψεύτικες, κάλπικες, όλες του Διαβόλου. Τούτο εκατάλαβα αληθινόν, θείον, ουράνιον, σωστόν, τέλειον και δια λόγου μου και δια λόγου σας, πως μόνη η πίστις των ευσεβών και ορθοδόξων Χριστιανών είναι καλή και αγία».
Η ομιλία του ήταν Τριαδοκεντρική, εστιάζεται στο πρόσωπο του Χριστού, αφού το «κινδυνευόμενον και προκείμενον» ήταν η χριστιανική ορθόδοξη υπόσταση του ελληνορθόδοξου Έθνους. Δεν είναι τυχαίο που όλα τα ελληνικά συντάγματα έως σήμερα έχουν ως προϊμιο την φράση: «εις το όνομα της Αγίας Τριάδος», που δυστυχώς σήμερα κάποιοι μοντερνιστές θέλουν να καταργηθεί. Ο Χριστός είναι για τον Κοσμά «ο γλυκύτατος αυθέντης και δεσπότης» είναι ο μόνος παιδαγωγός και δίκαιος κριτής. Η ομιλία του δεν ήταν άχρωμη ηθικολογία αλλά εθνική πατριωτική με απλότητα και ειλικρίνεια. Από την ορθόδοξη παράδοση προχωρούσε στο ορθόδοξο πολιτικό ήθος, προβάλλοντας την Τριάδα των αρετών: την ταπείνωση, την συγχωρητικότητα, την αγάπη. Ζητούσε από τον Θεό να «φυτεύση και να ρίζωση εις την καρδίαν των ακροατών του την ειρήνην, την αγάπην, την ομόνοιαν, την πραότητα, την θερμήν πίστιν, την ορθήν εξομολόγησιν». Οικοδομούσε έτσι την εθνική και πατριωτική κοινωνικότητα.
Β. Εθνική πατριωτική παιδεία. Ο Πατροκοσμάς υπήρξε διδάσκαλος που την παιδεία συνδύαζε με τον θείο φωτισμό του ανθρώπου. Θεωρούσε αμάρτημα την αδιαφορία απέναντι στην Γνώση: «Άμαρτάνετε πολύ να τα αφήνετε (=τα παιδιά) αγράμματα και τυφλά, και μη μόνον φροντίζετε να τους αφήσετε πλούτη καί υποστατικά, και μετά τον θάνατο σας, να τα τρων και να τα πίνουν και να σας οπισολογούν (κατηγορούν; δυσφημούν;). Καλύτερα να τα αφήσετε φτωχά και γραμματισμένα, παρά πλούσια και αγράμματα». Η παιδεία του είναι ελληνική, αφήστε τα παιδιά φτωχά και γραμματισμένα, ακόλουθη μέσω της ιστορίας του Γένους: «Ή Εκκλησία μας -λέγει- είναι εις την ελληνικήν. Και αν δεν σπουδάσης τα Ελληνικά, δεν ημπορείς να καταλάβης εκείνα πού ομολογεί η Εκκλησία μας». Δεν ήταν τυχαίο που μέχρι σήμερα στην Ελλάδα είχαμε δωρεάν εθνική παιδεία, αφού αυτή ήταν εθνική και ακόλουθη των προτάσεών του.
Για να περιορίσει και να εξαφανίσει από το Γένος των Ελλήνων τη χρήση του βλάχικου ή αρβανίτικου γλωσσικού ιδιώματος, θα φθάσει σε σημείο να δηλώσει: «Όποιος χριστιανός, άνδρας ή γυναίκα, υπόσχεται μέσα είς το σπίτι του να μη κουβεντιάζη Αρβανίτικα, ας σηκωθή επάνω να μου είπη και να πάρω όλα του τα αμαρτήματα εις τον λαιμόν μου από τον καιρόν όπου εγεννήθηκε, έως τώρα, και να βάλω όλους τους χριστιανούς να τον συγχωρέσουν».
Η παιδεία που διέδιδε ο Πατροκοσμάς απέβλεπε στην πνευματική αναγέννηση του Έθνους. Όπως έγραφε στους Παργίους και το ελληνικό σχολείο που θα ίδρυαν, θα έπρεπε να συντελέσει «εις την διαφύλαξιν της πίστεως και ελευθερίαν της πατρίδος». Ήταν μια παιδεία που ανταποκρινόταν στις άμεσες ανάγκες του δούλου Γένους και διαφοροποιούνταν από εκείνη την πίστη των δυτικών και τα «άθεα γράμματα» κάποιων διαφωτιστών, όπως ο ίδιος τα χαρακτήριζε και τα διήλεγχε.
Το εθνικοαπελευθερωτικό του φρόνημα αποτυπώνουν στα λόγια του: «Αι πολλαί Εκκλησίαι ούτε διατηρούν, ούτε ενισχύουν την πίστιν μας, όσον και όπως πρέπει, εάν οι εις Θεόν πιστεύοντες δεν είναι φωτισμένοι υπό των παλαιών και νέων Γραφών. Η πίστις μας δεν εστερεώθη από αμαθείς Αγίους, αλλά από σοφούς και πεπαιδευμένους, οίτινες και τας αγίας Γραφάς ακριβώς μας εξήγησαν και δια θεοπνεύστων λόγων αρκούντως μας εφώτισαν». Πάνω σε παρόμοιες θέσεις του Πατροκοσμά, φαίνεται, στηρίχθηκε η άποψη και των κατοπινών Συνταγμάτων και των Εθνοσυνελεύσεων μετά την Επανάσταση του 1821, όπου κάνουν λόγο για Ελληνορθόδοξο ήθος, γιά πίστη και φιλοπατρία. Στη Χειμάρρα μετέτρεψε εκκλησίες, για να γίνουν σχολεία, που ήταν ερειπωμένες ή εγκαταλελειμμένες εκκλησίες: «Από το σχολείο μανθάνομεν, το κατά δύναμιν, τί είναι Θεός, τί είναι ή Αγία Τριάς, τί είναι άγγελοι, τί είναι αρχάγγελοι, τί είναι δαίμονες, τί είναι παράδεισος, τί είναι κόλασις, τί είναι αμαρτία, αρετή. Από το σχολείον μανθάνομεν τι είναι Αγία Κοινωνία, τι είναι Βάπτισμα, τι είναι το άγιον Εύχέλαιον, ο τίμιος γάμος, τι είναι ψυχή, τι είναι κορμί, τα πάντα από το σχολείον τα μανθάνομεν». Έβλεπε, συνεπώς, το σχολείο ως ναό της εθνικής και αληθινής γνώσης και παιδείας. Ο διαφωτισμός του Πατροκοσμά ήταν Ορθοδοξοκεντρικός. Υπάρχει ταύτισή του ως διαφαίνεται με τους συγχρόνους του του Κολυβαδικού κινήματος. Ως φωτιστής του Γένους δεν μπορεί δεν θέλει να τοποθετηθεί δίπλα στους δυτικόφρονες τους οποιους διελέγχει με δριμύτητα, αλλά δίπλα στον Ευγένιο Βούλγαρη, τον Νικόδημο τον Αγιορείτη, κ.ά. 


Γ. Ορθόδοξη Εθνική πολιτική. Ο Πατροκοσμάς απέβλεπε όχι μόνο να σώσει τα υπαρκτικά θεμέλια του Γένους, αλλά να αναγεννήσει το Γένος από την αφάνεια. Μιλούσε για την ισότητα και την αδελφοσύνη όλων των ανθρώπων (έλεγε: «από ένα άνδρα και μίαν γυναίκα εγεννήθημεν και όλοι είμεθα αδελφοί»). Δεν παρέλειπε όμως να συμπληρώνει: «Όλοι είμεθα αδελφοί, μόνον η πίστις μας χωρίζει», δείχνοντας την εθναρχική και Ορθόδοξη εδώ θεμελίωσή του. Συνιστούσε πρακτική δικαιοσύνη, αποφυγή «της αρπαγής και αδικίας» και να δίνεται «το άδικον οπίσω», ισότιμα, σ' όποιον και αν είχε γίνει η αδικία: «όσοι αδικήσατε Χριστιανούς, ή Εβραίους, ή Τούρκους».
Έδειχνε σημαντικό ενδιαφέρον για τη συλλογική -εθνικοκοινωνική συμπεριφορά και οργάνωση, για κοινή – κοινοτική σύμπραξη: «Αμή τί είναι ή πλερωμή μου; Να καθίστετε από πέντε- δέκα να συνομιλήσετε αυτά τα θεία νοήματα, να τα βάλετε μέσα είς την καρδίαν σας, δια να σας προξενήσουν την ζωήν την αίώνιον». Σε κάθε τόπο θα συνιστούσε συσσωμάτωση σε αδελφότητα, για τη συλλογική αντιμετώπιση των προβλημάτων, στα όρια του εθνωφελούς πατριωτισμού. Όριζε την εκλογή των υπευθύνων με βάση την δημοκρατική διαφανή διαδικασία: «με τη γνώμη όλων των χριστιανών». Σύμφωνα με τη μαρτυρία του προβλεπτή της Λευκάδας (με πληροφορίες από τον κατάσκοπο του αγίου) του άρχοντα Μαμωνά, ο Πατροκοσμάς απέτρεπε τους κατοίκους της Πρέβεζας να εκκλησιάζονται στις ενορίες εκείνες που δεν είχαν συσσωματωθεί σε αδελφότητα ή κοινότητες.
Ο αλληλοσεβασμός των δικαίων «αρχόντων και αρχομένων» από τους πιστούς και τους ιερείς ήταν η προτροπή του. Αλλά παραπάνω από τους βασιλείς και τους αγγέλους και τους προεστούς και τους γεροντότερους, έλεγε ότι ήταν η Ιερωσύνη, χωρίς αυτό να σημαίνει «να καταφρονούν κανένα... ότι ο Θεός όμοια μας έχει όλους».
Η πολιτικοκοινωνική του θεωρία αποκαλύπτει τη θέση του για την τιμή στους προεστούς: «Ό,τι χρεία τύχη της χώρας τους προεστούς γυρεύουν και σεις κοιμάσθε ξέγνοιαστοι», έναντι του κατακτητή. Νομιμοφροσύνη δίχως δουλικότητα προτρέπει: «Περιπατώ - γράφει σε κάποιον κατή- και διδάσκω τους Χριστιανούς να φυλάγουσι τας εντολάς του Θεού και να πείθωνται (και υπακούουν) εις τας κατά Θεόν βασιλικάς προσταγάς»[6], έτσι συνιστούσε υπακοή σε όσους «δεν αντιστέκονται στο Ευαγγέλιο».
Απέναντι στους Τούρκους μένει πιστός στη εθναρχική τακτική του πατριάρχη Γεννάδιου Β' του Σχολάριου. Συνιστούσε την βραχυπρόθεσμη συνεργασία με το «θηρίο» (δηλ. την Οθωμανική αυτοκρατορία) και την πρόκριση με το Τούρκο, θεωρώντας τον ως λιγότερο επικίνδυνο για την ορθόδοξη «ψυχή», από αυτόν τον Παπικό Δυτικό Φράγκο: «Και διατί δεν έφερεν ο Θεός άλλον βασιλέα, που ήταν τόσα ρηγάτα εδώ κοντά να τους το δώση, μόνον ήφερε τον Τούρκον μέσαθε από την Κόκκινην Μηλιά και του το έχάρισεν; Ήξερεν ο Θεός, πως τα άλλα ρηγάτα μας βλάπτουν εις την πίστιν, και ο Τούρκος δεν μας βλάπτει. Άσπρα (χρήματα) δώσ' του καί καβαλλίκευσέ τον από το κεφάλι».
Έδινε έτσι μιαν ορθόδοξη εθνική και πολιτική απάντηση στους φιλοδυτικούς και ενωτικούς. Είχε το θάρρος της γνώμης του δεν δίσταζε να αποκαλύπτει τους εχθρούς της πίστης και του Γένους: «Ό αντίχριστος ο ένας είναι ο Πάπας και ο έτερος είναι αυτός, που είναι εις το κεφάλι μας. Χωρίς να είπω το όνομα του, το καταλαβαίνετε», υπονοώντας την Οθωμανική αυτοκρατορία. Άρα μιλούσε για δύο αντιχρίστους, αλλά ως προδρομικούς του κυρίως και κατεξοχήν Αντιχρίστου που θα εμφανιστεί στις έσχατες ημέρες. Ο οποιος έσχατος Αντίχριστος θα έχει πολιτική και θρησκευτική εξουσία και ο οποιος εις τον ναόν του θεού καθήσε ως σέβασμα κατά τον απ. Παύλο και τον οποιο ερμηνεύουν οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς ότι στον ναό των Ιεροσολύμων του Σολομώντα τον οποιο θα επαναοικοδομίσει για να ενθρονιστεί[7].
Ο εθνικός οραματισμός. Η δράση του Πατροκοσμά δέχθηκε πολλές ερμηνείες. Χαρακτηρίστηκε «εθνικιστής», «κοινωνικός επαναστάτης» κ.ά. Μάλλον τον αδικούν, γιατί είχε ευρύ πατερικό φρόνημα, οι στόχοι, τα μέσα του καθορίζονταν από τη ζωή και την πράξη της Εκκλησίας με τον εθνικό αναβαπτισμό του Γένους. Μιλούσε για μια ελληνική κοινωνία εφάμιλλη «κατοικία του Θεού, κατοικία των αγγέλων». Το έργο του θα συνεχίσει τόσο ο συμμαθητής του ο Ρήγας Φεραίος (ο οποιος κι αυτος ως θύμα συκοφαντίας θα συλληφθεί στην Βιέννη για να οδηγηθεί και θανατωθεί στο Βελιγράδι στον ποταμό Δούναβη), όσο και ο λόγιος λίγο αργότερα, Κοσμάς Φλαμιάτος ο οποίος δεν θα δεχθεί την έδρα της Ιουνίου Ακαδημίας αλλά θα δηλητηριαστεί στις φοβερές φυλακές αράπη του κάστρου του Ρίου, μαζί του για μικρό διάστημα εκεί θα μείνει φυλακισμένος και ο αρχιμ. Ιγνάτιος Λαμπρόπουλος και ο γνωστός Παπουλάκος εκ Καλαβρύτων, τον οποιο θα εξορίσουν στο νησί της Άνδρου για να πεθάνει από κτύπημα άδικου αρχιερέως. 

Η διδασκαλία του Αιτωλού ήταν Χρυσοστομική, όταν έλεγε: «γήν ουρανόν ποιήσωμεν». Οδηγούσαν τα λόγια του σε μια χριστοκεντρική κοινωνία, με δικαιοσύνη, σε μια αδελφοποιία, με ελευθερία, δικαιοσύνη, ισότητα εν αγάπη: «Να ζήσουν (οι άνθρωποι) -έλεγε- και εδώ καλά, ειρηνικά και αγαπημένα, και μετά να πηγαίνουν εις τον παράδεισον να χαίρωνται πάντοτε». Εκινείτο σε έναν πνευματοκρατικό ρεαλισμό της εθναρχούσας Εκκλησίας και της Ορθοδοξίας, σε όρια -υπαρκτού Χριστιανισμού. Αφού μια Ελλάδα χωρίς Χριστό, χωρίς Ορθοδοξία, χωρίς ελληνική γλώσσα, δίχως φιλοπατρία, ήταν ξένη, εντελώς ξένη γι’ αυτόν (λόγια πολύ επίκαιρα σήμερα που έχουν συσσωρευτεί στην Χώρα μας εκατομμύρια μουσουλμάνων και όσων άλλων. Έλεγε: «Ή πατρίδα μου η ψεύτικη, η γήινη και ματαία, είναι από του Αγίου Άρτης και από την έπαρχίαν Απόκουρον», και θα συμπλήρωνε: «Ήμεις, Χριστιανοί μου, δεν έχομεν εδώ πατρίδα[8]. Δια τούτο και ό Θεός μας έβαλε τον νουν εις το επάνω μέρος, δια να στοχαζώμασθε πάντοτε την ουράνιον βασιλείαν, την αληθινήν πατρίδα μας».
Η εθνική και πολιτική προσδοκία, όπως στους Κολυβάδες, σωζόταν και στον Πατροκοσμά, μέσω του ρωμαίικου ( αφού έλεγε προφητικά: «αυτό μια μέρα θα γίνη ρωμαίικο»). Η ανάσταση του Γένους προσανατολιζόταν στην Πόλη και την Ρωμανία, με αποκατάσταση του Γένους μέσα στις προφητείες του. Με υπονοούμενα και συμβολικές φράσεις, θα προσπαθούσε να εμπνεύσει στις ψυχές των υποδούλων ελλήνων τον πόθο της παλιγγενεσίας και να συντηρήσει την ελπίδα για την έλευση του «ποθούμενου» της Λευτεριάς.
Ως μόνο μέσο γι' αυτή την θαυμαστή εθνεργεσία της συλλογικής συνείδησης θεωρούσε την ορθή πίστη. Λέγοντας: «Το κορμί σας ας το καύσουν, ας το τηγανίσουν· τα πράγματα σας ας τα πάρουν, μη σας μέλλει. Δώσατε τα. Δεν είναι δικά σας. Ψυχή και Χριστός σας χρειάζονται. Αυτά τα δύο όλος ο κόσμος να πέση δεν ημπορεί να σας τα πάρη, εκτός και τα δώσετε με το θέλημα σας. Αυτά τα δύο να τα φυλάττετε, να μη τα χάσετε».
Ο Κοσμάς σίγουρα είχε διαβάσει τα ερμηνευτικά εκείνα κείμενα που μιλούσαν για το ξανθό γένος των Ρώς, αλλά και αυτά τα χωρία από τον προφήτη Ιερεμία[9] και από την Αποκάλυψη του Ιωάννη. Όμως, μετά τις αποτυχίες των ρωσο-τουρκικών συγκρούσεων (το 1774 κ.ε.) πρέπει να προβληματίστηκε ο άγιος Κοσμάς, ότι δεν ήταν τότε αυτος ο έσχατος καιρός, έτσι προσανατόλισε γιά την ανάγκη γιά μιά εσωτερική ατομική διαδρομή ώστε να βρούν μόνοι τους οι έλληνες τον δρόμο της ελευθερίας με την αποτίναξη του ζυγού, με την αναζωπύρηση της εθνικής αυτοσυνειδησίας.
Η εθνική απήχηση. Κάθε τόπο που θα επισκεπτόταν θα γίνονταν δεκτός με αλλαλαγές, με σεισμό στις συνειδήσεις. Εχθροί θα συμφιλιώνονταν, κλέπτες θα επέστρεφαν τα κλοπιμαία, ληστές θα μεταβάλλονταν, πλούσιες γυναίκες πρόσφεραν τα χρυσάφια τους για έργα φιλανθρωπίας, αφού σύμφωνα με το βιογράφο του Νικόδημο Αγιορείτη μοίρασε συνολικά «υπέρ τα πεντακόσιας χιλιάδας σταυρούδια». Τις ομιλίες του παρακολουθούσαν χιλιάδες αφού τουλάχιστον 6.000 θα ήταν οι ακροατές του στο χωριό Μαύρο Μανδήλι κοντά στην Πρέβεζα κατά πληροφορίες από τον κατάσκοπο του άρχοντα Μαμωνά.
Όλη η βορειοδυτική Ελλάδα διατηρεί στην Εθνική της μνήμη την παρουσία του. Σε πολλά μέρη της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας, των Αγράφων και της Στερεάς θα άρχιζε η επανάσταση για την αποτίναξη του Ζυγού με το δίστιχο: «Βοήθα μας, άγιε Γιώργη, και συ άγιε Κοσμά / να πάρουμε την Πόλη και την Αγιά-Σοφιά».

 
Ο γνωστός Αλή πασάς των Ιωαννίνων, του οποίου το μέλλον είχε προφητεύσει ο Κοσμάς, ανήγειρε μεγαλοπρεπή ναό στον τόπο της ταφής του αγίου. Προφητικά έλεγε για «το ποθούμενο θα γίνη στην τρίτη γενεά. Θα το δουν τα εγγόνια σας». Πράγματι, η γενεά του ιστορικού 1821 ήταν η τρίτη από την εποχή του Κοσμά. «Πότε θαρθή το ποθούμενο;» -τον ρώτησαν στα Τσαραπλανά της Ηπείρου. «Όταν ενωθούν αυτά» -απάντησε- δείχνοντας δύο μικρά δένδρα, τα οποία πράγματι μεγάλωσαν και ενώθηκαν το 1912. Ίσως είδε προφητικά και την επέλασή μας έως την Άγκυρα και την κόκκινη μηλιά και κατόπιν τον χαμό μας της Μ.Ασίας.
Ο λαός τον τιμούσε ως άγιο ήδη πριν από το μαρτύριό του και μετά με τιμές μάρτυρα της πίστης και της πατρίδας. Το Οικουμενικό πατριαρχείο, με πράξη του τον κατέταξε μεταξύ των αγίων της Εκκλησίας, στις 20 Απριλίου 1961, υπογραμμίζοντας: «άπασαν την πατρώαν γήν διέδραμε, κηρύττων ιεραποστολικώς τον λόγον του Θεού, σχολεία πολλαχού ιδρύων, ασθενούντας θεραπεύων, την αγίαν αυτού έκκλησίαν κρατύνων, τύπον δ' εαυτόν ταπεινώσεως, αυταπαρνήσεως, αρετής και εγκράτειας αναδείξας, έως ου και τον μαρτυρικόν υπέμεινε θάνατον».
Η μνήμη του τιμάται στις 24 Αυγούστου, μέρα του μαρτυρίου του. Ο παπά Μάρκος ενταφίασε το λείψανο του Ιερομάρτυρα στο νάρθηκα της Εκκλησίας των Εισοδίων της Θεοτόκου στο Κολικόντασι. Το κήρυγμα του αγίου Κοσμά διασώθηκε μέσω της προφορικής παράδοσης και βρίσκεται καταγεγραμμένο στις «Διδαχές» και στις «Προφητείες» του. Πάραυτα η ακρίβεια των λόγων του  είναι σχεδόν αδύνατο να βεβαιωθεί, διότι τίποτα δεν έγραψε ο ίδιος. Παρ όλα αυτά, δεν θα πρέπει να αφίστανται της πραγματικότητας οι φράσεις που του αποδίδονται και σίγουρα απηχούν τις απόψεις του.
Ο μακαριστός μητροπολίτης Αυγουστίνος Καντιώτης[10] στο βιβλίο του σχολιάζει τη γνησιότητα φράσεων ή διατυπώσεων αποδοθέντων στον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό που αναφέρονται π.χ. στον Ιούδα, ή και την φράση: «Τον Πάπα να καταράστε», διότι ο μακαριστός ιεράρχης γνώριζε την πατριωτική πεποίθηση του Αιτωλού ότι: «Καλύτερα ισλαμικό φακιόλι παρά καθολική τιάρα». Ο φιλόλογος Ιωάννης Μενούνος στη σχετική του διατριβή δεν αναφέρεται καθόλου σε αυτή την φράση ότι: «Ο Πάπας είναι ο Αντίχριστος», καθότι στην έκδοση του Ιωάννη Μενούνου δεν υπάρχουν αυτές οι δύο ομιλίες που έχουν και τον Αντίχριστο, παρότι έχει κριτική έκδοση των χειρογράφων για τον Άγιο. Στο βιβλίο του μητροπολίτη Αυγουστίνου Καντιώτη, υπάρχουν δύο ομιλίες όπου βλέπουμε τη φράση αυτή και στην Διδαχή Έκτη, όπως την λέει, προσέξτε: «Και πάλι ερευνώντας την Ιερά Γραφήν ευρίσκω ότι ο Προφήτης Ηλίας ήλθε, ήρθε και ο Αντίχριστος». Προσέξτε «ήρθε και ο Αντίχριστος, τον οποίον έχουμε και εις το κεφάλι μας και δεν πρέπει να σας τον ειπώ, διότι τον ξέρετε». Ποιός είναι; Ο Οθωμανός κατακτητής, προφανώς. Αλλά εδώ θα πρέπει να θυμηθούμε ότι ο άγιος Κοσμάς ομιλούσε συνεσκιασμένα για τον φόβο των Ιουδαίων, δηλ. αυτων που ζητούσαν αφορμή να τον καταδικάσουν και που τον παρακολουθούσαν.
Σε ένα άλλο χειρόγραφο το οποίο το 1808 το έγραψε ο ταπεινός Δημήτριος Χρήστος εξ Αργυροκάστρου «εν έτη του σωτηρίου χιλιοστού οχτακοσιοστού ογδόου», «εν τω δεσμωτηρίω». Δηλ. βρισκόταν στο δεσμωτήριο όπου αντέγραφε ένα χειρόγραφο με μια ομιλία του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού και ήταν εκεί φυλακισμένος για την ορθή πίστη του. Το 1774 στην Καλαμπάκα μια άλλη ομιλία του Κοσμά Αιτωλού, ξέρουμε ότι την κατέγραψε το 1774 ένας παπά Στάμος. Παρότι δεν έχουμε το πρωτότυπο, το πρώτο κείμενο της αντιγραφής, υπάρχει ένα χειρόγραφο στην Κεντρική Βιβλιοθήκη της Θεσσαλονίκης. Το χειρόγραφο 19 της Φιλοσοφικής Σχολής της Θεσσαλονίκης,  λέει: «Ο Προφήτης Ηλίας ήρθε και ο Αντίχριστος ήρθε και θανάτωσε τον Προφήτη Ηλία και τώρα θα καρτερούμε εμείς τον Προφήτη Ηλία με τον Αντίχριστο. Ο Αντίχριστος είναι», εδώ υπάρχει διαφορά με το προηγούμενο. Ο ένας είναι ο Πάπας και άλλος είναι αυτός ο οποίος είναι στο κεφάλι μας, χωρίς να πω το όνομά του, το καταλαβαίνετε δηλ. ο Οθωμανός. Μάλλον το ίδιο κείμενο, αλλά εδώ έχει προστεθεί και ο Πάπας: «Ο Αντίχριστος είναι οι εξής δύο». Έχουμε και το χειρόγραφο που είναι σε έναν Κώδικα, σε ένα βιβλίο περί Αγιογραφίας του 1824. Είναι διαφορετική η γραφή από τα δέκα φύλλα που είναι αυτή η ομιλία, αλλά ίσως δεν μπορεί να γράφτηκε πολύ μετά ή πολύ πριν από εκείνο το χειρόγραφο του 1824, για λόγους συντήρησής του. Εδώ έχουμε ένα χειρόγραφο του 1808 που δεν κατονομάζει τον Πάπα, λέει μόνο: «αυτός είναι που έχουμε στο κεφάλι μας και δεν λέω το όνομά του». Κατόπιν, βλέπουμε, προστίθεται και ο Πάπας. Ίσως κάποιος να συμπλήρωσε ως αντιγραφέας, ή ως δεύτερος αντιγραφέας. Ο πρώτος γραφέας ήταν ο παπά Στάμος, ο δεύτερος ένας αντιγραφέας που ίσως και να πρόσθεσε και τον Πάπα.
Αλλά όλη αυτή η εσχατολογική και αντιχριστολογική αναφορά δεν θα πρέπει να μας κάνει να απορρούμε. Διότι είτε έτσι, είτε αλλιώς ο Πατροκοσμάς προτιμούσε το «τούρκικο φακιόλι από την παπική τιάρα». Αυτό είναι διάχυτο σε όλο το εθνικοαπελευθερωτικό του έργο. Όπου μιλάει για δυτικούς, για αιρετικούς, για ορθή πίστη και Ορθοδοξία καυτηριάζει τους δυτικούς και τον δυτικό τρόπο σκέψεις ως μορφή «αθεϊας». Εξάλλου εν γνώσει του ομιλούσε συνεσκιασμένα για τον φόβο των Ιουδαίων. Αλλά η δική μου προσωπική ερμηνευτική προσεγγίση είναι ότι ο άγιος Κοσμάς γνώριζε πολύ καλά και τον απ. Παύλο και την σχετική πατερική ή εκκλησιαστική γραμματεία, γι’ αυτό μιλούσε για αντιχρίστους δηλ. για πρόσωπα τα οποια κατά τον έναν ή άλλο τρόπο προετοίμαζαν και προετοιμάζουν το μυστήριο της «ανομίας». Δηλαδή οι αντίχριστοι για τον Πατροκοσμά ήταν και είναι όλα τα πρόσωπα εκείνα που προετοιμάζουν την κοσμική επίγεια βασιλεία του κατεξοχήν αντιχρίστου. Του προσώπου που θα συγκεντρώσει στα έσχατα την θρησκευτική και πολιτική εξουσία στα χέρια του και θα προσπαθήσει να πλανήσει και πολλούς απ’ τους εκλεκτούς. Ο Πατροκοσμάς γνώριζε τα έργα του ιερού Χρυσοστόμου που έλεγε ότι αντίχριστος είναι «άνθρωπος τις την πάσαν ενέργειαν του σατανά εν εαυτώ δεχόμενος»[11]. Εάν λοιπόν οι προδρομικοί αντίχριστοι έχουν κάποια σατανική ή αρνητική ενέργεια πάνω τους και υποκριτικά και άδικα παραπλανούν ή αδικούν την κοινωνία, σκεφτείτε πόση δύναμη θα έχει ο κατεξοχήν αρνητής των πάντων, ακόμα και του ίδιου του Δημιουργού Θεού τον οποιο θα προσπαθήσει να υποκαταστήσει αφού σύμφωνα με τον απ. Παύλο θα είναι ο «υπεραιρόμενος επί πάντα λεγόμενον θεόν ή σέβασμα». Αυτά τα γνώριζε πολύ καλά ο Πατροκοσμάς και γνώριζε ότι δεν ήταν τότε στην εποχή του ο καιρός αυτός της εμφάνισης του ενός και κυρίως Αντιχρίστου. Γι’ αυτό τον πάπα και τον σουλτάνο τους έβλεπε ως προδρομικούς αντιχρίστους του κατεξοχήν και κυρίως αντιχρίστου που θα πλανήσει τον κόσμο (σχεδόν) όλον. Αφού η πολιτική και θρησκευτική εξουσία που θα του δωθεί από αντίχριστα έθνη θα τον κάνει πανίσχυρο και αναμφισβήτητο. Όμως μετά από τα 3,5 έτη της εξουσίας του θα κινήσει διωγμό κατά των πιστών οπαδών του Αρνίου (βλ. αποκάλυψη), αφού θα θανατώσει τους δύο προφήτες Ηλία και Ενώχ, στον τόπο «όπου ο Κύριος αυτών εσταυρώθη», κατά τους ερμηνευτές στην πλατεία του Ναού της Αναστάσεως.
Το έργο του Πατροκοσμά ήταν μια εθνική παιδεία που ανταποκρινόταν στις άμεσες ανάγκες του δούλου Γένους και διαφοροποιούνταν από εκείνη την πίστη των δυτικών και τα «άθεα γράμματα» κάποιων διαφωτιστών, όπως ο ίδιος τα χαρακτήριζε και τα διήλεγχε. Απέναντι στους Τούρκους μένει πιστός στη εθναρχική τακτική του πατριάρχη Γεννάδιου Β' του Σχολάριου.
Συνιστούσε την βραχυπρόθεσμη συνεργασία με το «θηρίο» (δηλ. με την Οθωμανική αυτοκρατορία) και την πρόκριση με το Τούρκο, θεωρώντας τον ως λιγότερο επικίνδυνο για την ορθόδοξη «ψυχή», από αυτόν τον Παπικό Δυτικό Φράγκο τον οποιο θεωρούσε πολύ πιο επικίνδυνο: «Και διατί δεν έφερεν ο Θεός άλλον βασιλέα, που ήταν τόσα ρηγάτα εδώ κοντά να τους το δώση, μόνον ήφερε τον Τούρκον μέσαθε από την Κόκκινην Μηλιά και του το έχάρισεν; Ήξερεν ο Θεός, πως τα άλλα ρηγάτα μας βλάπτουν εις την πίστιν, και ο Τούρκος δεν μας βλάπτει. Άσπρα (χρήματα) δώσ' του καί καβαλλίκευσέ τον από το κεφάλι...». Έδινε έτσι μιαν ορθοδοξη εθνική και πολιτική απάντηση στους φιλοδυτικούς και Ενωτικούς. Είχε το θάρρος της γνώμης του δεν δίσταζε να αποκαλύπτει τους εχθρούς της πίστης και του Γένους.
Αιώνιο το έργο του. Οι περιοδείες του Αγίου Κοσμά αποσκοπούσαν στο να αναχαιτιστούν οι ομαδικοί εξισλαμισμοί και το παιδωμάζομα και η αποτροπή συλλογή χαρεμιών, που πάντα γίνονταν για να διασωθεί το Γένος των Ελλήνων και η Ορθοδοξία. Σήμερα απορούν κάποιοι που οι Τούρκοι δεν έχουν ασιατικά, αλλά ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά, μετά από τόσα χαρέμια, παιδομαζώματα και βιασμούς! Επίσης οι περιοδείες του σκοπό είχαν να ενισχύσουν την λαϊκή ενότητα μέσα στην εθναρχική εκκλησιαστική παράδοση. Ήθελε να κρατήσει και να μεταδώσει στο υπόδουλο γένος ανόθευτη και αναλλοίωτη την θρησκευτική και πολιτισμική ταυτότητα του έθνους, να κρατηθεί η ελληνική γλώσσα ζωντανή, που σήμερα κινδυνεύει. Περιόδευσε όλη την Ελλάδα και ασχολήθηκε με όλα σχεδόν τα προβλήματα που απασχολούσαν την κοινωνία της εποχής του. Εθνικοπολιτικά έδρασε και σήμερα γίνεται πολύ μα πάρα πολύ επίκαιρος. Στόχος του Αγίου Κοσμά ήταν να μεγαλώσουν τα ελληνόπουλα με την βεβαιότητα της ελευθερίας του «ποθούμενου» της Λευτεριάς όπως έλεγε συνθηματικά. Ο Κοσμάς θυσίασε τον εαυτό του για την αναγέννηση του Έθνους. Εργάστηκε για την προετοιμασία της Επανάστασης. Την διδασκαλία του αυτή συνέχισε και ο νεομάρτυρας πατριώτης Ρήγας Φεραίος κι αυτος απόφοιτος της Αθωνιάδας που οραματίστηκε την ορθόδοξη διαβαλκανική συνομοσπονδία Ελλήνων, Ρώσων, Σέρβων, κ.ά., και πολλοί ακόμα αγωνιστές. Θέλησε να ενοποιήσει γλωσσικά όλο το έθνος, όταν τα αρβανίτικα είχαν μεγάλη εξάπλωση ιδιαίτερα στην περιοχή της Πίνδου. Ήταν πρωτοπόρος για τις εθνικές και πατριωτικές αρχές και πρακτικές μεθόδους της αυτοδιοίκησης που θα πρέπει να ακολουθούνται από άρχοντες και αρχόμενους.
Στις «Διδαχές» του αναφέρεται στις οικογενειακές σχέσεις στο οικογενειακό δίκαιο, στην ανατροφή των παιδιών, στην ισοκατανομή του πλούτου, στην αξία της τίμιας εργασίας, στην κοινωνική δικαιοσύνη, στο σεβασμό της αργίας της Κυριακής την οποία επιχειρούσαν να καταργήσουν οι έμποροι Εβραίοι, την δίκαιη φορολογία, την αποφυγή φυλετικών διακρίσεων, την αποφυγή της πολυτέλειας, δίδοντας έμφαση στην εντολή της αγάπης προς τον Θεό και τον συνάνθρωπο. Η γεωργία αναπτύχθηκε, αφού με τις προτροπές του χιλιάδες άγρια δένδρα εμβολιάστηκαν και μετατράπησαν σε καρποφόρα. Η εθνικοπολιτική του διδασκαλία αναφέρεται στην απελευθέρωση του Γένους, σε μέλλον προσώπων και πόλεων, όλης της ανθρωπότητας και σε εφευρέσεις.
Συμπέρασμα. Δίκαια ονομάστηκε: «ο μεγαλύτερος μετά την άλωση Έλληνας» και πατέρας του νεοελληνικού Έθνους, πρότυπο νεοελληνικού ήθους και αναστηλωτής της αυθεντικής ελληνορθόδοξης καταγωγής μας. Ο Αιτωλός υπήρξε διδάσκαλος και φωτιστής του Γένους, εθνομάρτυρας και άγιος της Εκκλησίας. Καμιά μά καμία προσωπικότητα των χρόνων της σκαβιάς και της δουλείας δεν έχει απασχολήσει τόσο πολύ τόσο την επιστήμη, όσο και τη λογοτεχνία, όσο ο Πατροκοσμάς. Ανήκει στις φωτισμένες μορφές, που προετοίμασαν το Γένος για την παλιγγενεσία του και την εθνεργεσία του. Το Γένος μας απέδειξε ότι δεν ήταν κάποιοι αγράμματοι και γυμνοί σκλάβοι όπως μας έχουν χαρακτηρίσει ενίοτε κάποιες σκοτεινές αντίχριστες δυνάμεις. Η εμφάνιση του Αιτωλού συνέπεσε στον 18ο αιώνα όπου συντελείται η ανασυγκρότηση του ελληνορθόδοξου πολιτισμού σε όλους τους τομείς και πού ιδιαίτερα σήμερα σε εποχή πνευματικής και ηθικής κρίσης, μας καλεί να αναθαρρήσουμε, να ανατρέξουμε στα διδάγματά του, που μας κληροδότησε ως αιώνια μνημεία πολιτισμού, γνώσης και εθνικής υπερηφάνειας.


Βιβλιογραφία:
1.       Δεληδήμου Ειρηναίου (αρχιμ.), εισήγηση στο συνέδριο με θέμα: «Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και οι θεολογικές αρχές του έργου του. Μια Επέτειος: 1714-2014», που έγινε στις 14-15 Νοεμβρίου 2014 στην Ιερά Μονή Βλατάδων Θεσσαλονίκης, βλ. http://blogs.auth.gr/moschosg/2014/11/18/π-ειρηναίος-δεληδήμος-έρευνα-σε-διδαχ/
2.       Επιστημονική Ημερίδα Ι.Μ. Γόρτυνος & Μεγαλουπόλεως, με θέμα «Κοσμάς ο Αιτωλός και Χριστοφόρος ο Παπουλάκος: Οι εθνομάρτυρες και προστάτες της Ρωμηοσύνης». Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε την Κυριακή, 28 Σεπτεμβρίου 2014, στον Ιερό Ενοριακό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Τροπαίων, βλ. http://www.romfea.gr/diafora-ekklisiastika/27110-2014-10-03-07-51-04
3.       Επιστημονικό Συνέδριο Θεσσαλονίκη, Δεκ. 2014, με θέμα: «Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός: Ο Αγιορείτης φωτιστής του Γένους», βλ. http://blogs.auth.gr/moschosg/2014/12/01/επιστημονικό-συνέδριο-με-θέμα-άγιος/
4.       Εφημερίδα Δημοκρατία, πρβλ. http://www.dimokratianews.gr/content/10278/αθωνιάδα-η-σχολή-των-αγίων «Ο διευθυντής της σχολής Αλέξιος Παναγόπουλος, μιλώντας στην «κυριακάτικη δημοκρατία», αναφέρει ότι το όραμα των ανθρώπων της σχολής είναι η ανωτατοποίησή της. Για τον σκοπό αυτό οι τελειόφοιτοι μαζί με τη διοίκηση κοινοποίησαν ένα έγγραφο στις Ιερές Μονές ζητώντας την υποστήριξή τους για την αναβάθμιση της Αθωνιάδας. «Υπάρχουν τρεις τρόποι» λέει ο κ. Παναγόπουλος. «Είτε να γίνει ιδιωτικό ΑΕΙ είτε να αποκτήσει συνεργασία με ξένο φορέα ή η ανωτατοποίηση να γίνει από το υπουργείο Παιδείας». Η πρόταση αναφέρει τρείς ειδικότητες πανεπιστημιακού επιπέδου που θα μπορούσαν να δημιουργηθούν: Συντήρησης Έργων Τέχνης, Μουσικολογίας - Χειρογράφων και Θεολογίας». Δυστυχώς η προσπάθειά μου απέτυχε, για την ιστορία η ενημέρωση!
5.       Ζήσης Θεόδωρος (πρωτ.), «Διδαχές του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού», πρβλ. http://thriskeftika.blogspot.gr/2014/11/blog-post_36.html
6.       Ιερατική Ημερίδα της Μητρόπολης Αιτωλίας & Ακαρνανίας, Οκτώβριο 2014, http://www.dogma.gr/default.php?pname=Article&art_id=6803&catid=6
7.       Καντιώτης Αυγουστίνος (μητρ.), Κοσμάς ο αιτωλός, 29η έκδοση 2008. Αθήναι, πρβλ. http://www.augoustinos-kantiotis.gr/?p=14773
8.       Kitromilides, Paschalis M. (2013). Enlightenment and Revolution: The Making of Modern Greece. Harvard: Harvard University Press, πρβλ. http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674725058
9.       Κτενάς, Χ. (1930), Η σύγχρονος Αθωνιάς και οι εν αυτή διδάξαντες από του 1845-1916, Αθήνα: Αλευρόπουλος.
10.   Μεταλληνού Γεωργίου (πρωτ.), «Η ζωή του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού», του ιδίου: Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και ο οραματισμός του για το ελληνικό έθνος, στην εκδήλωση της ΠΟΕ (12/10/2014), βλ. http://www.diakonima.gr/2014/10/22/άγιος-κοσμάς-ο-αιτωλός-και-ο-οραματισμ/
11.   Μενούνου Ιωάν., «Ο Πάτερ Κοσμάς ο Αιτωλός», βλ.  http://www.biblionet.gr/book/121058/Μενούνος,_Ιωάννης_Β./Ο_Πάτερ_Κοσμάς_ο_Αιτωλός
12.   Μωϋσέως Μοναχού Αγιορείτου, «Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός - Αφιέρωμα», «Οι Άγιοι του Αγίου Όρους». Ιερόν Ησυχαστήριον Παντοκράτορος, βλ. http://www.impantokratoros.gr/41F01526.el.aspx
4.       Παναγόπουλος Αλέξιος, Κοσμάς Φλαμιάτος & Παπουλάκος, Αθήνα 2009.
5.       Παναγόπουλος Δημήτριος – Ομιλία στην εορτή του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, http://orthodoxathemata.blogspot.gr/2013/03/blog-post_8362.html
6.       Παπακωνσταντίνου Μ., Κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ στο συνέδριο με θέμα: «Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και οι θεολογικές αρχές του έργου του. Μια Επέτειος: 1714-2014», που έγινε στις 14-15 Νοεμβρίου 2014 στην Ιερά Μονή Βλατάδων Θεσσαλονίκης, βλ. http://blogs.auth.gr/moschosg/2014/11/16/καθηγητής-μιλτιάδης-κωνσταντίνου-άγ/
7.       Πορίσματα 29ου Παιδαγωγικού Συνεδρίου της Χριστιανικής Εστίας Πατρών, βλ. http://thriskeftika.blogspot.gr/2014/02/29.html
8.       Ρούνης, Ε. (1966), Προσφορά αρετής και παιδείας (1749-1953), στο: Επετηρίς Αθωνιάδος Σχολής επί τη συμπληρώσει δωδεκαετίας από της επαναλειτουργίας αυτής. Αθήνα: Αστήρ, σ.σ. 244-250.
9.       Σάκκος Στέργιος, «Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός - Προφητείες», βλ. http://www.agioskosmas.gr/sindesmos.asp?isue=40&artid=3623
10.   2014 - Έτος Αγίου Κοσμά του Αιτωλού - Συνέδριο αφιερωμένο στον Άγιο - Ομιλία Γερ. Σιάσος καθηγητής (Αγρίνιο ομιλία), πρβλ. http://www.agrinionews.gr/2014έτος-αγίου-κοσμά-του-αιτωλού/
11.   Τσάκωνας, Δ. (1966), Αθωνιάς και ασκητεία, στο: Επετηρίς Αθωνιάδος Σχολής επί τη συμπληρώσει δωδεκαετίας από της επαναλειτουργίας αυτής. Αθήνα: Αστήρ, σ.σ. 251-253.
12.   Πρβλ. ηλεκτρονική ανάρτηση πού αποτελεί μέρος εργασίας με τίτλο: Η διαπολιτισμική διάσταση στο έργο της Αθωνιάδας Εκκλησιαστικής Ακαδημίας των: Καδιγιαννόπουλος Γεώργιος, Καθηγητής Οικιακής Οικονομίας, M.Sc στη Βιώσιμη Ανάπτυξη, Διδάκτορας ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων - Μορφίδης Κωνσταντίνος, Καθηγητής Αγγλικής Φιλολογίας, M.Α στη Μετάφραση-Πανταζέλου Ελένη, Φυσικός, M.Sc στη Φυσική, πρβλ. http://www.pemptousia.gr/2014/11/83198/


[1] Ομιλία εισήγηση http://ahepapatras.blogspot.gr στην Επιστημονική Ημερίδα διοργάνωση υπό του Δήμου Δύμης στην Κάτω Αχαϊα, 7-12-2014. http://dimosdymaion.eu/2014/12/04/ημερίδα-για-τα-300-χρόνια-από-τη-γέννηση-τ/ C.V.: Ο συμπολίτης αχαιός, συγγραφέας καθηγητής Αλέξιος Παναγόπουλος του Παναγιώτη είναι μέλος της εταιρείας λογοτεχνών ν.δ. ελλάδος από το 1996 έχει κάνει ομιλίες τόσο στην Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών όσο και στην Διακίδειο Σχολή Λαού Πατρών, καθώς και σε αίθουσες του Δήμου Δύμης κάποιες φορές. Έχει βραβευθεί από την Εταιρεία Αχαϊκών Μελετών για βιβλία του και άρθρα για την Αχαϊα. Ακαδημαϊκοί τίτλοι: Είναι πτυχιούχος του τμήματος Νομικής του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου της Βοσνίας, κάτοχος Μάστερ της Νομικής του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου και Διδάκτωρ των Πολιτικών Επιστημών του ίδιου Πανεπιστημίου. Επίσης είναι πτυχιούχος της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Βελιγραδίου, Διδάκτωρ της Θεολογίας του Πανεπιστημίου Σεράγεβο και Διπλωματούχος Υφηγητής Νόβι Σάντ. Το συγγραφικό του έργο είναι αρκετά μεγάλο και συναποτελείται από βιβλία περίπου 40 σαράντα με θέματα ιστορίας, πολιτισμού, θεολογίας και πολιτειολογίας. Επιπλέον έχει περίπου 10 βιβλία σε μεταφράσεις από την Σερβική. Τα άρθρα του και οι ανακοινώσεις του βρίσκονται σε πολλές γλώσσες. Ακαδημαϊκές διακρίσεις: Κοσμήτωρ της Σχολής Ελληνικών Σπουδών του Ελληνικού Κολλεγίου Αγίου Γρηγορίου της Κεντρικής Αμερικής. Επιστημονικός συνεργάτης καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Νόβι Σάντ, της Σχολής Μέναντζμεντ Διοίκησης του Βελιγραδίου, της Σχολής Κρατικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Μαυροβουνίου. Διετέλεσε διευθυντής σχολάρχης Αθωνιάδος Σχολής Αγίου Όρους, στην οποια φοίτησε ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Υπήρξε Υπότροφος: της Ελλάδας από το Ι.Κ.Υ. σε διεθνείς επιστημονικές ανταλλαγές, της Γερμανικής Ακαδημίας Επιστημών DAAD στο Παν/μιο του Μονάχου, της Κυβέρνησης της Σερβίας στην Νομική Σχολή Βελιγραδίου, του Παν/μίου της Βαρσοβίας στην Σχολή Ελληνικού Πολιτισμού, του Ορθόδοξου Κέντρου στο Σάμπεζύ Γενεύης, του Καθολικού Κολλεγίου της Βιέννης. Έχει κληθεί να κάνει εισηγήσεις σε υποψήφιους διδάκτορες στην Ακαδημία Μόσχας. Επικοινωνία: alexpan1@hotmail.com  τηλ. 6948-629530.
[2] Βλέπουμε πόσο εύκολα και πόσο άδικα μπορεί κάποιος να κατηγορηθεί, να συκοφαντηθεί και να τιμωρηθεί, γι’ αυτό και έλεγε ο προφητάναξ φύλαξον με από συκοφαντίας ανθρώπων και φυλάξω τας εντολάς σου!
[3] Ως γνωστόν τότε οι παλαιές πρώτες εγκαταστάσεις ήταν στη μονή Βατοπεδίου, τα ερείπια φαίνονται και σήμερα και θα ήταν ευχής έργον η Ι.Μ. Βατοπαιδίου ανακαινίσει αυτό το ερείπιο και ξανά ιδρύσει εκεί Ακαδημία στα πλαίσια της Ρωσικής Ακαδημίας.
[4] Πρβλ. όπου έχω δημοσιεύσει σχετικό άρθρο για τον Νεόφυτο στο περιοδικό: Αχαϊκά. Μετά την σύντομη παραίτηση του λόγιου Νεόφυτου Καυσοκαλυβίτου εξ΄εβραίων εκ Πατρών, το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1752, διορίζει σχολάρχη τον αρχιμανδρίτη του Παναγίου Τάφου τον Αγάπιο, ο οποίος, ερχόμενος να αναλάβει τα καθήκοντά του, σφαγιάστηκε από τους Τούρκους στις 18 Αυγούστου 1752 στην περιοχή της Θέρμης έξω από την Θεσσαλονίκη. Την άνοιξη του 1753 ορίζεται ως σχολάρχης ο Ευγένιος Βούλγαρης (ο οποιος αργότερα θα καταφύγει στην Ρωσία). Η Σχολή πέρασε διακιμάνσεις σε εναλλαγές σε πρόσωπα διευθυντών σχολαρχών σε τμήματα της ιστορίας της όσο και σε κτηριακές μετακινήσεις αργότερα.
[5] Πρβλ. γιά τον μέγα λογά Ηλία Μηνιάτη όπου έχω δημοσιεύσει στο περιοδικό: Αχαϊκά, την ομιλία που είχα κάνει στην Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών στα πλαίσια ομιλιών της Εταιρείας Λογοτεχνών ν.δ. Ελλάδος.
[6] Πράξ. ε' 29.
[7] Βλ. πολύ επίκαιρα: Αρσενίου Κομπούγια (αρχιμ.), Αντίχριστος και Αντίχριστοι, Αθήναι, 1982. Πρβλ. του ιδίου, Αντίχριστος και Ορθόδοξος Χιλιασμός διά μέσου των αιώνων. Θα γίνουν οι εβραίοι χριστιανοί; Αθήναι 2005. Πρβλ. Αλεξίου Π.Παναγόπουλου, Ηθική, εσχατολογία, προφητολογία κατά το γέροντα Αρσένιο, Αθήνα, 2010.
[8] Εβρ. ιγ' 14.
[9] Πρβλ. «άρχοντα Ρώς, Μοσόχ και Θοβέλ», Ιεζεκιήλ 38, 2. Ο Ιεζεκιήλ ονομάζει «Γώγ» αυτόν τον μονάρχη, αποκαλεί τη Χώρα του «Μαγώγ», τον λέγει άρχοντα Ρώς. Τα ονόματα των αρχαίων αυτων λαών που μνημονεύονται στο βιβλικό κείμενο ως «πίνακα των εθνών», υπάρχουν στην Γένεση 10 1-2. Εδώ οι αρχαίοι αυτοι λαοί αναφέρονται με εξαίρεση τους Ρώς, ως απόγονοι του Νώε μέσω του γιού του Ιάφεθ (Γεν. 10, 1), ο Μαγώγ είναι ο δεύτερος γιός του Ιάφεθ, ο Θοβέλ ο πέμπτος γιός και ο Μοσόχ ο έκτος γιός. Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει πιστοποίηση την ιστορικότητα των φυλών αυτων. Ο ιστορικός Ηρόδοτος (5ο π.Χ.) μνημονεύει με αλλοιωμένα τα ονόματα, τους Μοσόχ, ως Μοσχοβίτες που ζούσαν στην εποχή του στα μέρη του Πόντου και τη βόρειο Μ. Ασία. Ο Ιουδαίος ιστορικός Ιώσηπος (1ο μ.Χ), ονομάζει τους Μοσχοβίτες και Θοβελίτες, ότι θυμίζουν τις αρχαίες φυλές Μοσόχ και Θοβέλ, για να προσθέσει ότι Μαγώγ είναι αυτοι πού οι Έλληνες ονομάζουν Σκύθες και που κατοικούσαν πέρα από τον Καύκασο. Ο εβραϊστής Wilhelm Gesenius, D. D., Hebrew and English Lexicon, αναφέρει ότι το όνομα Μόσχα είναι από τους Μοσέχ και από τους Θοβέλ τα μέρη της Κριμαίας και Μαύρης Θάλασσας. Το όνομα Ρώς από τον Ιεζεκιήλ αναφέρεται στους κατοίκους της Σκυθίας και θα έλθει από το βορρά (Ιεζεκιήλ 38, 6-15, κεφ. 39, 2). Σε μια επιδρομή κατά του Ισραήλ (Δανιήλ 11, 40),  σύμμαχοι των Ρώς (βασιλεύς βορρά) θα είναι ίσως και το Ιράν-Περσία και κάποια αραβο-αφρικανικά κράτη (βασιλεύς Νότου μέσω και της Αιγύπτου). Στην Αποκάλυψη γίνεται λόγος και για τον καταστροφικό θερμοπυρηνικό πόλεμο του Αρμαγεδώνα «πύρ και καπνός και θείον» στον οποίο θα λάβει μέρος η Κίνα (Αποκ. 16, 12 και 9, 16). Πρβλ. Hal Lindsey, The Late Great Planet Earth, 1971 by Zondervan Publishing House, Grand Rapids Michigan, U.S.A.
[10] Πρβλ. Αυγουστίνος Καντιώτης (μητρ.), Κοσμάς ο Αιτωλός, Αθήναι 2008.
[11] Βλ. Αλέξιου Π.Παναγόπουλου, Οι εσχατολογικές διαστάσεις της παιδαγωγίας κατά τον Ιω. Χρυσόστομο, Θεσσαλονίκη 2009, β’ έκδ., (διδακτορική διατριβή, υπό την εποπτεία μητροπ. καθηγ. Αμφιλοχίου Ράντοβιτς, Παν/μιο Αν. Σεράγεβο). Όπου γίνεται ερμηνευτική προσέγγιση εσχατολογικών χωρίων τόσο αγιογραφικών όσο και πατερικών και της βυζαντινής γραμματείας σε αντιπαράθεση με την σύγχρονη επικαιρότητα.